Rozwój hotelarstwa w XVIII i XIX w.

Zenon BŁĄDEK

Zajazd w Małaszewie LEGENDA: 1. SIEŃ, 2. IZBA KARCZEMNA, 3. SKŁADZIK, 4. POKÓJ GOŚCINNY, 5. MIESZKANIE KARCZMARZA, 6. MIESZKANIE KARCZMARZA, 7. CHLEW, 8. STAJNIA WOZOWNIA, 9. OBORA   (rys. 2)

Koniec wieku XVII i cały wiek XVIII to okres budowy zajazdów coraz bardziej okazałych, stwarzających coraz to lepsze warunki bytowania, żywienia, a nawet zapewniających rozrywki. Z tego okresu pochodzą niektóre warszawskie zajazdy: „Pod Gąsiorkiem” przy ul. Długiej, zajazdy przy ul. Bielańskiej, zajazd przy ul. Trębackiej zwany „Rydzyn”, zajazd przy Krakowskim Przedmieściu – „Dziekanka”, zajazd przy ul. Daniłłowiczowskiej oraz inne na Pradze. Z innych rejonów Polski należy wymienić zajazdy zlokalizowane w Łańcucie, Raszynie, Sławkowie, Siedlcach, Małaszewie (rys. nr 2) Sokołowie Podlaskim, Pułtusku, Wyszkowie, Kutnie, Grodzisku (rys. nr 3) i inne.
Niektóre z nich ze względu na bardziej złożony program użytkowy oraz charakter zabudowy zaczęły z francuska przyjmować nazwę hotel. Były to przeważnie duże budynki murowane, mogące pomieścić znaczną liczbę gości. W części parterowej urządzano restaurację lub szynk, na piętrze lokowano gości. Ten typ pośredni między zajazdem a hotelem charakteryzował się brakiem stanu oraz większą liczbą pomocniczych budynków magazynowych. Pozostał jednak charakterystyczny motyw z wcześniejszego okresu – wysoka brama przejazdowa. Z czasem wyraźne rozdzielenie zaplecza lub znaczna szczupłość stajni i wozowni stały się cechami odróżniającymi hotel od zajazdu.

rys.3   Zajazd „Pod Kogutem”, Grodzisk

Pierwszy hotel o nazwie „Marywil” pobudowano w Warszawie (1691 – 1695) na terenach obecnie zajmowanych przez Teatr Wielki. (Rys. nr 4 i 5) Coraz częściej zajazdy, a później hotele, były projektowane przez znanych i słanych architektów jak: F. Schroeger, S.B. Zug, G. Schuster, K. Schulz, D. Merlini, J. Kubicki, Tylman z Gameren.
Hotel „Marywil” wzniesiono za pieniądze królowej Marysieńki Sobieskiej (stąd nazwa Marywil – Marieville – miasto Marii), wg projektu holenderskiego architekta Tylmana z Gameren. Stanowił on kompleks budynków składający się z czterech skrzydeł połączonych galerią, w którą wkomponowana była kaplica. W przyziemiu znajdowały się sklepy oraz lokale gastronomiczne, a na piętrach pokoje mieszkalne i apartamenty przeznaczone dla gości.

rys.4  Hotel „Marywil” Warszawa widok bocznej elewacji

rys.5 Hotel „Marywil” Warszawa (widok z lotu ptaka) - wg rys. Saskiego Bauamtu

W latach 1785 – 1787 został zbudowany wg projektu S.B. Zuga hotel „Pod Orłem Białym” przy ul. Tłumackiej w Warszawie. Był to trzykondygnacyjny obiekt, w którym na parterze rozmieszczono restaurację wraz z zapleczem i innymi przyległościami, na pierwszym piętrze – sale rozrywkowe, a dopiero na drugim znajdowała się część mieszkalna, w tym wielopokojowe apartamenty. Był to wówczas najlepszy i najbardziej nowoczesny hotel w stolicy, posiadał wygodne urządzenia (m.in. urządzenia sanitarne na poszczególnych kondygnacjach), czystą wodę oraz dobrą obsługę. W miarę rozbudowywania w stolicy obiektów żywieniowo-noclegowych jakość usług znacznie się poprawiła, a nawet zaczęły pojawiać się pierwsze znaki reklamy i konkurencji, czego dowodem może być następującej treści ogłoszenie poczty polskiej: „... wszyscy podróżni upewnieni być mogą o wszelkich w tym dworku (zajeździe) uczciwego przyjęcia ich wygodach, tak w porządnym pomieszczeniu onych w pokojach meblowych, gdzie łóżko, pościel itd. gotowe zostaną, jako też traktiernię, trunki wszelkiego gatunku za pomierną cenę do usług swych mieć będą”.
W czasach Królestwa Polskiego (1815 – 1830) wystąpił największy rozkwit polskiego budownictwa stacji, urzędów pocztowych, zajazdów i innych obiektów użyteczności publicznej. Do projektowania tych obiektów angażowano wybitnych architektów, oraz podjęto nawet w tym okresie próbę typizowania zajazdów, austerii i stacji pocztowych (rys. nr 6).

„Austeria” (zajazd) LEGENDA: 1. WJAZD, 2. SKLEPY, 3. SALE SZYNKOWE, 4. ZESPÓŁ MIESZKANIOWY, 5. POKOJE GOŚCINNE (NA PIĘTRZE), 6. TABOR, KONIE   (rys. 6)

W 1824 r. Dyrekcja Generalna Korpusu Inżynierów Dróg i Mostów Królestwa Polskiego wydała zbiór wzorów na dom zajezdny przy drogach bitych. Te przepisy i projekty (do których angażowano wybitnych architektów) należy uznać za pierwszy nowoczesny akt prawny w zakresie budownictwa hotelowego. Już wówczas więc próbowano typizować niektóre obiekty użyteczności publicznej, w tym również zajazdy i gościńce (rys. nr 7 i 8).

	Wzór na dom zajezdny przy drogach bitych LEGENDA: 1. KARCZMA, 2. POKOJE GOŚCINNE, 3. STAJNIA, 4. USTĘP, 5. PODWÓRZE, 6. STUDNIA rys. 7)
	Wzór na dom zajezdny przy drogach bitych – wg Dyrekcji Generalnej Korpusu Inżynierów Dróg i Mostów Królestwa Polskiego 1824 r. LEGENDA: 1. IZBA SZYNKOWA, 2. POKOJE GOŚCINNE, 3. KUCHNIA, 4. DLA GOSPODARZA, 5. BILARD LUB POKÓJ GOŚCINNY, 6. KARCIARNIA, 7. USTĘP, 8. STAJNIA, 9. STUDNIA (rys. 8 )

Jeszcze w I połowie XX wieku istniało kilkadziesiąt zabytkowych karczm i zajazdów, które należą do historii krajowego hotelarstwa.
Oto niektóre przykłady:

• Antolka k. Miechowa – dawny zajazd, zbudowany w I połowie XIX w.;

• Baligród k. Ustrzyk – dawny zajazd, murowany z kamienia i cegły;

• Czacz k. Kościana – dawny zajazd, zbudowany w 1800 r.;

• Czeszewo k. Wrześni – dawna karczma, zbudowana w XVIII w.;

• Gostyń – dawny zajazd klasztorny, tzw. „Nadolnik”, zbudowany w II połowie XVIII w.;

• Konopnica k. Lublina – dawny zajazd, powstał w początkach XIX w.;

• Kozy k. Bielska – dawny zajazd, budynek postawiono w 1828 r.;

• Kórnik k. Poznania – dawna stacja pocztowa, zbud. w początkach XVIII w.;

• Krzywosądz k. Aleksandrowa Kujawskiego – dawny zajazd dworski, powstał w połowie XIX w.;

• Myślenice – dom zajezdny zwany „Greckim”, zbudowany pod koniec XVIII w.;

• Niedrzewica k. Bychawy – dawny zajazd, zbudowany w początkach XIX w.;

• Nowy Targ – dawny zajazd przy ul. Waksmundzkiej, wzniesiony w początkach XIX w.;

• Siennica Różana k. Krasnystawu – dawny zajazd, zbudowany w początkach XIX w.;

• Stara Miłosna k. Warszawy – dawny zajazd, typowy przykład podwarszawskiego zajazdu z początku XVIII w.;

• Tarnów – dawny zajazd, zbudowany na przełomie XVIII i XIX w.;

• Węgrów – dawny zajazd w rynku, wzniesiony w przełomie XIX w.;

• Wieprz k. Żywca – dawny zajazd, powstał w początkach XIX w.;

• Włościejewski k. Śremu – dawny zajazd, zbudowany w początkach XIX w.;

• Wygoda – dom zajezdny „Wygoda”, typowy przykład podwarszawskiego zajazdu z pierwszej połowy XIX w.;

• Zawoja k. Suchej – dawna karczma, zbudowana w 1836 r.

Warto zwrócić uwagę na swoisty paradoks: utrzymywany przez wieki konserwatyzm bazy noclegowej przy jednoczesnej zmienności i udoskonalaniu środków lokomocji oraz sposobów podróżowania.
Obok dużych hoteli wyposażonych w najnowsze elementy techniki – istnieją, a nawet zyskują coraz to większą popularność niezliczone zajazdy, pensjonaty i małe hoteliki. Ten nastrój kameralności, zacisza, tak bardzo poszukiwany (a rzadko w „maszynach do mieszkania” osiągany), w tym małych formach, nie kiedy dość prymitywnych, powstaje w sposób naturalny. W dobie cywilizacji technicznej współczesny turysta z coraz to większym sentymentem odnosi się do dawnych form obiektów hotelarskich, które zaczęły wyraźnie zanikać w XIX wieku. Te nieliczne zajazdy, karczmy, gospody, które przetrwały do dnia dzisiejszego, powinny być przedmiotem szczególnej troski nie tylko ze względu na rosnące zainteresowanie współczesnego turysty takimi obiektami, ale także w obliczu faktu, że stanowią materialne świadectwo okresu, w którym kształtowany się zorganizowane formy obsługi w naszym kraju.

CIĄG DALSZY W PUBLIKACJI

[hotelarze.pl - 04.12.2004]

Copyright © 2000-2008 Hotelarze.pl | Dodaj do Ulubionych | Redakcja | e-mail: redakcja@hotelarze.pl